PATRIMONIO HISTÓRICO DE CERPONZÓNS "OS MUIÑOS"

Esta entrada está adicada ós muiños e o leguario que forman parte do patrimonio da nosa parroquia.

A estrada nacional 550 no seu percorrido Tuy-Santiago, esconde pequenos tesouros, trátase dunha serie de marcos ou leguarios que marcaba as distancias que lle quedaban por percorrer ao camiñante...

*1 legua era unha antiga unidade de medida que marcaba a distancia que unha persoa podía percorrer en 1 hora xa fose a cabalo ou a pe...

Os leguarios da N550 están separados aproximadamente 7 km, cabe dicir que a estrada primitivas sufriu modificacións no seu trazado e que algúns leguarios desapareceron e outros poderían terse movido da súa localización orixinal.

A obra remóntase a fins do século XVIII con motivo da explanación do camiño real que unía Santiago de Compostela con Pontevedra, a obra fué promovida e financiada inicialmente polo arcebispo Raxoi e posteriormente polo arcebispo Malvar, José Perez Machado fué o arquitecto encargado da obra e Melchor de Ricoy o aparellador, a eles atribúeselle o deseño e execución dos leguarios.

Os leguarios encóntranse na marxe dereita da calzada segundo se avanza sentido Tuy, realizados en granito, teñen forma troncopiramidal e se asentan sobre pedestais de sección cuadrangular, na cara este leva gravado as leguas que distan a Santiago e a Coruña respectivamente, na cara sur colócanse os reloxos de sol ortomeridianos e con numeración romana para as horas.

No km 114 en Cerponzóns sitúase o leguario que destaca frente a outros como o de Valga(km87), o de Caldas(km93), o de Barro(km107), o motivo e que está asentado sobre unha plataforma cuadrangular de varios peldaños, ó seu reloxo de sol tamén lle falta o gnomón.

(Fonte:http://reloxosdesol.wordpress.com)

Trátase de un reloxo de sol, grabado en pedra, e os datos para os mais entendidos son:

    LATIDUD:42º28´43"N

        LONGITUD:08º38´32"W

ORIENTACIÓN:Sur

Tipo:Vertical meridional.

        Grabado en pedra

   Lineas horarias

         Números romanos.

Como xa mencionei  sitúase no monolito que antíguamente servía para señalar as distancias no camiño, na actualidade equivaldría a un punto kilométrico.

Detalle do reloxo de sol.

Quixera chamar a atención sobre a riqueza que posúe o noso territorio, que moitas veces non apreciamos, ogallá alguén, ou algunha institución, puidese recuperar estes tesouros que aínda nos quedan para que se puidesen admirar por todo o mundo.
 Tamén quero recordar que as fotografías que figuran aquí son só unha mostra, houbo 18 muíños na nosa parroquia dos que teño noticias que seguen en pe son a maioria, inda que o estado de conservación non e moi bo, algún día e coa axuda dos veciños espero conseguir ter foto de todos para que quede constancia aos nosos fillos e os próximos moradores desta parroquia da historia que atesoura no seu interior.

Gustaríame facer resaltar que os muíños que aquí mostro xa son detallados na época en que se fixo o interrogatorio do Marqués da Enseada (transcrita en outra entrada de este blog), sobre o 1752, e todas estas construcións e outras moitas xa son enumeradas xunto coa súa producción, na época, polo que concluimos que neste ano xa estaban construídas e realizando as súas funcións.

  Aquí vai o extracto da descripción que faise no interrogatorio do Marqués da Ensenada referida os muiños na parroquia.

"17. Si hay algunas minas, salinas, molinos harineros u de papel, batanes y de que uso explicando cada uno de utilidad al año.

A  la décima séptima dijeron que no hay minas salinas ni otros artefactos que los contiene la pregunta en los términos de dichas feligresías mas que en ellas los molinos harineros que van declarados subsiguientemente con esta distinción(...) Cerponzóns tiene en su término dieciocho molinos en el riachuelo do Castrado y en el Acibal que son de maquila los diez siguientes; uno de Don Julián de Vega cura de dicha feligresía que lleva en arrendamiento Felipe Fernández por catorce ferrados de pan; el otro de Juan Martinez; otro de Josepha Lopez; y otro de Manuel y Lucas Fernandez, el primero considerado nueve meses que muele a veinte reales y veinte y ocho maravedíes cada mes y bajados cuarenta y dos reales del valor de los catorce ferrados de pan deja de utilidad al año a dicho Fernández ciento cuarenta y cinco reales y catorce maravedíes u los otros nueve molinos considerados siete meses por tener menos maquila y al mismo respecto corresponde de utilidad por año a cada uno de sus dueños ciento cuarenta y cinco reales y veinte y seis maravedíes y todos son de piedras negras. Los otros ocho molinos tambien de piedras negras son de Francisco Falcón, Domingo de Castro, Manuel de Magdalena, Joseph Gomez, Gerónimo de la Iglesia, Domingo de Tilbe, Miguel de Castro, Domingo Cancela, y consortes los que sirven para usos particulares moliendas y cada uno se regula de utilidad según su consumo a noventa reales. Nota: que en dicho Cerponzóns hay un batán en el río del Acibal propio de Francisco Falcón que por estar arruinado no produce utilidad y por lo que puede importar declaran que estando corriente deja de utilidad cada año a su dueño trescientos reales.

MOLINOS QUE NO SON DE MAQUILA

Uno llamado ORZERA situado en el río que viene del Acibal propio de Francisco Falcón y de Ignacio Tilve de la misma vecindad es de piedra negra muele siete meses.

Otro del mismo nombre y en dicho río de una piedra negra propio del dicho Francisco Falcón, Alberto Gómez, Domingo de Castro, herederos de Juán Cancela, vecinos de Alba Juan Magdalena, Benito de Lores, Alberto Gomez Justo, y Tomás Alonso, Benito Blanco, Manuel Falcón de esta vecindad y Benito de Lores de la de Lerez, muele 7 meses.

Otro del mismo nombre y en el referido río piedra negra, muele siete meses propio de Nicolás do Freixo, Ignacio Toibal, gerónimo Rulibal, Antonio da Vila, Domingo de Castro, y Joshep Sartal vecinos de dicha feligresía.

Otro llamado Bouza del Rey situado en dicho río del Acibal piedra negra, muele siete meses propio de los herederos de Pedro Gomez, Domingo de Tilve y Miguel Gomez de esta dicha feligresía.

Otro en dicha Bouza del Rey y río Acibal piedra negra, muele siete meses propio de Francisco Gomez. Pedro Blanco, Antonio Perez, Ignacio Solla, Benito Gonzalez, Domingo Cancela, Pascual de Tilve, y Benito Bieites, vecinos de dicha feligresía.

Otro llamado Caeiro, sito en dicho río de piedra negra, propio de los herederos de Gregorio Fontecoba, los de Fernando de Souto, Benito de Castro vecinos de dicha feligresía, muele siete meses.

BATÁN; Uno en el río referido Acibal propio de Francisco Falcón de las misma vecindad.

MOLINOS DE MAQUILA

Uno llamado PIÓN, situado en el río de Acibal de una piedra negra y de maquila muele siete meses al año, propio de Juana Martínez, vecina de dicha feligresía.

Otro llamado A BALEA, sito en dicho río propio de Benito Melón vecino de la dicha feligresía y de una piedra negra y de maquila, muele lo mismo siete meses.

Otro del mismo nombre de A BALEA sito en dicho río, de piedra negra, propio de Francisco Alvarez, de la misma vecindad muele siete meses es de maquila.

Otros dos del referido nombre de A BALEA sito en dicho río cada uno de una piedra negra, maquileros propios de Casimiro Melón de la misma feligresía.

Otro del citado nombre, y en dicho río, de piedra negra, propio de Alexos Parada, Juana da ¨Fonte, Alberto Fontenla, vecinos de dicha feligresía y Patricio Cancela de  la de Alba.

Otro llamado PUENTEBEÁN sito en la dicha feligresía y río de Acibal, de piedra negra, y maquila propio de Juan Fernandez de dicha feligresía muele dichos siete meses.

Otro en dicho PUENTEBEÁN y en referido río, de piedra negra, y de maquila, propio de Josepha López viuda de la misma vecindad, muele siete meses.

Otro en dicho río, de piedra negra, y de maquila, propio de Manuel y Lucas Fernandez de la misma vecindad, y muele dichos siete meses."

    RESTOS DE ALGUNS  ANTIGUOS MUIÑOS QUE PODEMOS VISITAR EN CERPONZÓNS.

MUIÑO DE JOSÉ DA RONS

Muiño na Rons, privado.

Manda TROITEIRO, mais fotografias, moitísimas grazas.



Ponte có muiño ó fondo propiedade do difunto José da Rons, ahora do seu fillo, e o único da parroquia que sigue funcionando.

 

Esta pequena cascada está perto do muiño da Rons, na foto non se aprecia muito, pero pola parte superior, si vos fixades, hai auga mais tranquila, esa e a presa deste muiño.

Inscripción na porta dun muiño pola parte da Rons, casi non se ve, pero acostumabase a poñer o ano da sua construcción, este data do 1827, mais ou menos os números no son claros. 

MUIÑO DO CAÑOTO

MUIÑO DA BALEA.

Tipo de ben: Muíño,

Concello: Pontevedra

Parroquia: Cerponzóns (San Vicente)

Lugar: A Balea

Outra denominación do ben: 

Cronoloxía: Descoñecida,

Descrición:

Trátase de dous muíños acaroados con cadansúa canle cuberta que se alimentan dunha mesma canle de abastecemento. Dun deles só se conservan os alicerces e parte da parede que dá ao río coa súa boca de inferno. Outro consérvase ben con pedra de moer no interior. No interior pódese ver a canle enxertada no interior e unha bancada de pedra sobre o mesmo.

Ponte xunto ó muiño da Balea

Parte da presa por onde circulaba o agua até o muiño.

Entrada ó muiño da Balea

Interior do muiño da Balea

Interior da Balea

(Foto: Pablo Eirín)

 (Foto Pablo Eirín)

MUIÑO DA GÁNDARA;

Propiedade eclesiástica.

No arquivo eclesiástico consérvase un escrito, ou parte do xa que faltan anacos pola mala conservación, está datado o 11 de Novembro de 1960, e feito polo párroco Don Jesús García Gomez onde fai unha detallada descrición do estado das propiedades e outros, di así:

"A Gándara duns 22 ferrados, no extremo sur do devandito terreo hai un muíño maquillero, autorizado pola Xunta Nacional do Trigo, ten dereito á auga do río que baixa da Portela pasando por Reiriz, todos os días do ano menos nos meses de rego, pois na devandita tempada do sábado ás 10 da mañá ata o luns á mesma hora de 10 da mañá, en cuxo tempo poden regar os terreos que quedan antes do muíño referido.Así consta pola tradición que se veu observando a través dos anos, do que son testemuñas as persoas mais anciás desta zona en que está encravado o muíño".

 MUIÑO NO CASTRADO

MUIÑO DO LARACHO.

Foto Pablo Eirín.

Outra fotografía: 

Foto Pablo Eirín

MUIÑO DA CARREXAS

Foto Pablo Eirín

Foto Pablo Eirín

 

OS PASALES

 



Outra toma del interior do muiño dos Pasales




MUIÑO DO CAEIRO







Na zona de San Cayetano lindando con Alba encontramos dous muíños que os veciños denominan " o de arriba e o de abaixo".

"o de arriba", conta unha veciña que foi propiedade de 20 familias diferentes, agora serán dos seus herdeiros.

Tipo de ben: Muíño,

Concello: Pontevedra

Parroquia: Cerponzóns (San Vicente)

Lugar: San Caetano

Outra denominación do ben: 

Cronoloxía: Descoñecida,

Descrición:

Muíño en pedra de cachotería con teitume a unha auga e muros de cachotería. Curiosamente amosa dúas bocas de inferno aínda que soamente tiña unha pedra de muíño. O cubo é inclinado, feito en perpiaño, e a súa canle abastecíase do Regato de Rons, a uns 60m. ao noreste. Actualmente a canle foi cortada pola nova vía do tren. Conserva o teitume de tella do país. O muíño atópase en estado de abandono.

O muíño cesou a súa actividade en torno ao ano 1990. O súa dona vive a carón.

MUIÑO DE ARRIBA

Foto Pablo Eirín

 

                                         Presa.

                               MUIÑO DA BAIXO

Tipo de ben: Muíño,

Concello: Pontevedra

Parroquia: Cerponzóns (San Vicente)

Lugar: San Caetano

Outra denominación do ben: 

Cronoloxía: Descoñecida,

Descrición:

Muíño de planta rectangular con espazo para o tremiñado. Amosa na mesma beira a porta de entrada e un cubo inclinado de grandes laxes de pedra cuxa canle de abastecemento provén directamente do muíño de Riba. O seu teitume é a dúas augas con cuberta de tella, hoxe en día derrubada. Os seus muros están feitos en pedra de cantería.

Foto Pablo Eirín

Outra fotografía: 

                                        

                                          presa

 

MUIÑO DA UFA

Atópase agochado entre canas queda  esqueleto, dentro non hai nada, está ó borde da carretera de Villagarcía, "Ufa", pertenece a Cerponzóns.

   

                            

                                           Presa.

Puente Beán.

MUIÑO VELLO

MUIÑO EN SANTANRANDAN 



SANTARANDÁN





MUIÑO DE ELADIO