O TERRITORIO QUE FORMA CERPONZÓNS

Coa extensión de 6,1kilómetros cadrados, estamos ante unha parroquia de tipo medio na Galícia do litoral pontevedrés. Que na actualidade pertenze ao municipio de Pontevedra non debe facernos esquecer que forma parte das últimas estribacións dos montes de Moraña cara ao río Lerez. Por este motivo pertenceu antíguamente ao condado e ao arciprestado de Moraña

Para ver o mapa de Cerponzóns pica no seguinte enlace:
https://goo.gl/maps/EZNNr

OROGRAFÍA

Relativamente accidentada, dende os 18 metros en San Cayetano ata os 406 metros do Outeiro Blanco, cota máis elevada da parroquia. Este relevo accidentado favoreceu no pasado a dispersión e o illamento dos núcleos de poboación, hai unha liña recta de 5 km dende os extremos máis afastados (Outeiro Blanco-Vigario) e 3 km entre os lugares máis distanciados (Hermida e Bravo).

No dicionario xeográfico-estatístico histórico feito entre os anos 1846 e 1850, na definición de "Cerponzones" descríbeo así:



"Freguesía na provincia e partido xudicial de Pontevedra, diocese de Santiago, concello de Alba. Ao sur do monte chamado Acibal en terreo desigual, onde a combaten todos os aires menos o do Este. O clima e temperado e bastante saudable. Ao norte limita coa Portela,al Leste Berducido, ao sur Alba e Lerez e ao oeste Campañó. O terreo participa de monte chairo e é de mediana calidade crúzano 2 regatos dos cales o chamado Cayeiro nace no monte Acibal, corre de norte a sur e ten unha gran ponte por onde continúa o Camiño Real que vai a Pontevedra, o outro regato denominado Castrado baixa pola Portela e hai sobre o unha pontella de pouca importancia. 

Existen 3 ríos Rons, Gándara, e Rego dá Costa, cuxa existencia viña a dificultar máis as comunicacións. No seu estado actual estes ríos inducen a erro polo seu escaso caudal, pero era ben distinto no pasado. Con anterioridade á existencia da actual estrada da Coruña (N550), construída a fins do século XVIII, nos días mais chuviosos do inverno o río Rons non podía vadearse nin a cabalo. A ponte do Caeiro construíuse no século XVIII, para facilitar a comunicación entre ambas as dúas zonas da parroquia. Nas enchentes do río Rons, pois ata ese tempo o único pase estable sobre o río Rons era a ponte de S.Cayetano. Tampouco o río Crego dá Costa, na actualidad, casi insignificante, debía levar tan pouco caudal, no século XIX rexístrase a defunción dun veciño afogado neste río. En canto ao río da Gándara, o seu mesmo nome indica a existencia dunha zona de aluvión que sen dúbida fué prolongación das actuais xunqueiras de Lerez e Alba. Na súa canle existen varios muíños o que supón un caudal superior ao de hoxe en día. Seguindo a configuración do terreo, a poboación e as vías de comunicación establécense principalmente sobre 2 eixes sur-norte case paralelos. 1- Seguindo a vella vía romana que bordeaba o lado oeste da parroquia por Pidre, San Cayetano, Liborey e Castrado para seguir cara á Portela. 2- O chamado vello camiño de Pontevedra que dende a Hermida, por Tilve e a Bouza, cruzaba Meán e o Bravo para bifurcarse logo cara ao Castelo e Casaldorado. A existencia destas antíguas comunicacións seguindo eixe sur-norte explica que un lugar como Vigario, tan próximo á igrexa de Alba pertenza a Cerponzóns, pola contra, Reiriz, mais próximo a Cerponzóns sexa da parroquia de Alba. No século XVIII, constrúese a estrada da Coruña (N550), seguindo un trazado intermedio entre os dous antíguos camiños, isto facilitou novos asentamentos de poboación, pero sen alterar o esquema dunha poboación dispersa sobre o eixe sur-norte, dado que unha boa parte das terras corresponden ao monte (comunal e de particulares), é case obrigado que o futuro se tenda a unha maior concentración da poboación, mesmo sen separación entre distintos lugares, como xa sucede entre Pidre e Meán. A actual división territorial por lugares mostra a mesma tendencia á simplificación, de maneira que se inclúen baixo unha denominación común lugares que no pasado tiveron entidade propia, por exemplo hoxe inclúense como formando parte de Tilve, lugares como Rons e Taral, que noutro tempo se nomeaban como distintos de Tilve, ou lugares que antigamente estiveron habitados como Chan do Monte, por exemplo, hoxe deshabitado.
Para efectos administrativos existen os seguintes:                                                               Bouza, Bravo, Cunchido,Costa,Castrado, Hermida, Liborey, Meán,Pidre, S.Cayetano, Tilve, Valea, e Vigario. Para efectos civís son polo tanto 13 os lugares da parroquia. (Obserbación persoal de D.Manuel Miguez despois de facer diversos estudos) "Hai non obstante na parroquia unha grave omisión que debese corrixirse porque afecta á integridade do territorio parroquial, sucede co lugar de Sabarís da parroquia de Campañó, o errror vén de anos atrás e non foi corrixido a pesar das obserbaciones feitas ás autoridades civís. O asunto parece de pouca importancia pero non deixa de ter consecuencias prácticas, así, por exemplo os habitantes do lugar da Cañota non poden pertencer legalmente á Comunidade de Montes de Cerponzóns e esta á súa vez non pode realizar, se se segue extrictamente a lei, obras comunitarias no lugar. A Cañota é o nome dun establecemento hostaleiro que ata hai uns corenta anos era tamén unha sala de festas moi celebrada. A Cañota está moi ligada ás reviravoltas que imos dar cos lindes: úsana coma marco divisorio, mesmo alguén me dixo que había un na cociña. Eu non o vin, teño que dicilo, e a dona non mo confirmou e, segundo ela, máis alá do bar xa estaba Alba. Ese suposto marco dividía Campañó (a sala de baile) e San Vicente (a casa). No cartográfico aparece nomeando un lugar pequeno, pouco máis que o bar e as terras lideiras. Non será a única vez que teña que mencionala. Fonte: web Chamamonos asi). Outro pequeno erro, esta vez favorable a Cerponzóns é incluír todo o lugar do Castrado no territorio de S.Vicente de Cerponzóns, dentro do devandito lugar hai unha casa pertencente a Alba."
LINDES DO TERRITORIO DE CERPONZÓNS As lindes que a continuación se describen non coinciden exáctamente cos sinalados habitualmente, pola explicación anteriormente dada de casos concretos, e sinalar que hai constancia de que algún marco de delimitación foron movidos e mesmo destruídos. Por iso os datos deberían ser sometidos a revisión. "Sería un bo labor das Asociacións Parroquiais (Xunta de montes, Asemblea de Vecinos,Asociación cultural, xente maior da parroquia.....), facer un traballo de campo, percorrendo o perímetro parroquial e anotando a exacta situación de todos os marcos e sinais tanto dos que se conservan coma os que se perderon ou se removeu. Debería ser fixado por escrito un convenio coas outras parroquias lindantes. LIMITES ESTE: Dende a caseta do Outeiro Blanco, séguese linea a da devasa (que a dicir dos habitantes de Berducido pertence completamente a esa parroquia), Este está no límite con Verducido, aínda que non se aprecia na foto, ten gravadas" as letras "S" y"B", de Cerponzóns e Berducido. (O meu agradecementos Troiteiro polas súas achegas fotográficas a este blog) ata chegar a unha pedra cunha cruz gravada no Outeiro dous Cans, dende aquí segue ata outra pedra gravada no próximo Outeiro dous Cestos. Non está claro se Lerez se estende ata estes dous outeiros ou se é de Berducido o terreo lindante. A liña segue ata os restos dun cruceiro situado na estrada do Castelo a Berducido. SUR: Dende os restos do cruceiro antes mencionado segue a liña imaxinaria ata unha pedra gravada cunha cruz no monte do Bravo, continúa ata un pequeno marco situado no lugar de Casaldorado e conclúe a división con Lerez nunha auga pedra situada no interior dunha mina de no Vigario, na pista que dende o km 116 da ctra.Coruña-Pontevedra leva ao lugar de Casaldorado. Marco dentro da mina no Vigario A partir deste punto o límite sur é a parroquia de Alba. Dende a pedra indicada segue unha liña imaxinaria ata un marco colocado ao bordo do km 115,5 da estrada xeral no lugar de Pidre (o marco foi desprazado uns metros no ano 1991 ao realizarse o ensanche da estrada), ten inscritas as letras "Z" e "A" (Cerponzóns e Alba).                                                                                                                       Outra liña imaxinaria que conduce a unha pedra cuadrangular colocada preto dun camiño que conduce á estrada xeral, no lugar de Pidre,tamén gravada coas letras "Z" e "A"                                                                A liña divisoria diríxese agora ata S. Cayetano ata un marco colocado nun cruzamento de camiños coas letras "Z" "A"y"C"(Cerponzóns, Alba e Campañó), dende aquí a outro marco (hoxe desaparecido), preto da estrada Pontevedra Vilagarcía. Prosegue ata o lugar chamado a Ufa, onde se encontra outro marco(actualmente algo desprazado do seu lugar orixinal), coas letras "Z""A""C", gravadas.    Este na actualidade está situado a altura de patata Besada. OESTE:Desde a Ufa segue ata outro marco(hoxe desaparecido), segundo parece colocado no muro de peche da empresa Vazpe, cruza logo a casa da família Abelleira(a vivenda pertence a Cerponzóns) e continúa ata a ponte do río Gándara, que fai de división coa parroquia de Alba. No lugar de Castrado encóntrase outro marco de gran tamaño gravado coas letra "Z""A". Aquí pódese ver o Z coa  que marcaban o simbolo da nosa  parroquia. o marco no Castrado dividindo Cerponzóns e Alba. Dende aquí a liña vai ata o seguinte marco no Porrelo, tamén gravado, separa os lugares de Reiriz e Cunchido. A liña divisoria con Alba conclúe na Hermida, ata unha caseta existente á altura do km 112,7 da estrada N550 na hondanada ao oeste da devandita estrada. NORTE: Forma parte da linde municipal có concello de Barro, na súa maior extensión segue o regato de Pozo Negro ata un marco colocado na estrada PO224, preto do antíguo vertedoiro municipal, ten as letras "P""B"(Pontevedra e Barro), dende aquí formando un ángulo moi agudo, a divisoria establécea o regato de Pozo Negro e unha liña imaxinaria ata a caseta do Outeiro Blanco, onde se unen as parroquias de Cerponzóns, Berducido co concello de Barro.           ( Fotos cedidas por outro veciño colaborador de este blog; Jerónimo, moitas gracias.) Nalgúns casos a liña imaxinaria só consta na memoria dalgúns maiores e quizais xa non sexa coñecida polos mozos. É significativo que no século XVIII, e mesmo a comezos do século XIX, as parroquias de Cerponzóns, Alba e Campañó, tivesen varios preitos polos seus límites territoriais, a zona mais confictiva fué a que ía dende o Castrado ata Pidre, sen dúbida ningunha todos os marcos gravados coa "Z", deben ser de mediados do século XVIII, en que ás veces a parroquia se denominaba "Zerponzóns".
CURIOSIDADE Se dá a curiosidade de que algún destes preitos estivo motivado por unha mal entendida defensa da honra das parroquias, así sucedeu, por exemplo, no século XVIII entre Cerponzóns e Alba, acontece que San Vicente de Cerponzóns, parte o territorio de Alba en dúas zonas separadas, de modo que non é posible ir dende a Devesa ou Reiriz ata a igrexa de Alba sen cruzar terreos pertencentes a Cerponzóns, cando se producían falecementos na Devesa ou Reiriz e os cadáveres eran conducidos ao cemiterio de Alba esixíase que a súa cruz parroquial non se levase alzada ao cruzar o territorio de Cerponzóns, así, quedaba clara a propiedade do territorio e deixábase constancia de que a comunicación entre as os zonas de Alba era unha concesión e non un dereito territorial. Como exemplo dun deses preitos do pasado hai un documento no Arquivo Parroquial do ano 1820 no que se indican os límites sobre todo da zona oeste: (transcrición do substancial); "Dende Fonte Loureiro ao marco de Paradela, deste ao chamado de Pidre, de aquí ao pozo dos herdeiros de Juan Castro, deste ao marco de Cunijeira, do que segue á fonte de San Cayetano cos seus dous cruzamentos, pasa ao pontillón e corre río arriba ata o marco ou pedra Preceda, de onde corre ao de Castrado deste á fonte de Cerbo, segue ao marco de Sensela, de aí á fonte de Cunchido, colle pola fonte do Porrelo, desta á pedra Borraquenta, á Morosa de monte e fonte Guijada onde se conclúe o confín das dúas parroquias", sinálase ademais que faltan os marcos de Pidre e de Castrado e que deben volver colocarse. Se dá a versión do párroco de Alba, sería interminable achegar datos sobre todos os preitos habidos entre as parroquias de Cerponzóns,Alba e Campañó, polos seus respectivos límites, abonda dicir que o 1º documento existente nos Arquivos Parroquiais por un preito deste tipo é do ano 1547 e do dedúcese que o litixio xa era antíguo.  estractos da carta que o párroco de San Pedro de Campañó escribe o nove de xullo de 1970 ao bispo auxiliar e vigairo xeral de Santiago [a propósito dun asunto que non vén ao caso] e na que se fala dos lindes entre as parroquias de Alba e Campañó: O que está en azul e castelán son as palabras do sacerdote, mentres que o que está subliñado é a transcrición dos documentos orixinais de 1704. Non vai aparecer ningún nome propio, omitinos. Paga a pena lelo: De todos modos, al llegar a la localidad de las UFAS o de La Cañota, hay como un enclave que en la actualidad “de hecho pertenece a la feligresía de Cerponzones” [as comas duplas son do autor da carta], no ciertamente de derecho, en el que hay unas cuatro viviendas a la vera de la carretera de Villagarcía. La razón histórica de este enclave o pequeño territorio de Cerponzones a la orilla izquierda del rio Elva es el siguiente: [as comas duplas son do autor da carta] “Que la tal finca fue donada por un vecino de Campañó a la Cofradía de Ánimas de Cerponzones en el siglo XVI, desde este momento fue considerada como parte integrante del iglesario de la mencionada Cerponzones […] Di que a partir de entón os diezmos parroquiais dos caseiros e posteriormente dos veciños ían para Cerponzóns ante o que os párrocos de Campañó fixeron numerosas reclamacións que gañaron, o que seica non foi respectado por parte de Cerponzóns. […] los límites de Campañó con Santa María de Pontevedra_ Barrio del Burgo-Lérez, Alba y Cerponzones son desde la desembocadura del río Alva rio arriba, iniciándose los límites por lo que a Alba se refiere en la Puente de las Cabras, Puente Sindin arriba, Pontillón y pasos de San Cayetano, Ufas, rio arriba hasta el molino Preceda de este al molino de Parada [aínda existían en 1970]. Del molino de Parada que creo es propiedad de la iglesia de Cerponzones, deja la división el rio Alva y tuerce hacia el noroeste siguiendo el antiguo camino- con toda seguridad una ramificación de la via romana “…per loca marítima…”, atraviesa la actual carretera de Villagarcía, pasa por el barrio denominado de El Bispo quedando las casas de la margen izquierda para Campañó e las de la derecha para Alba, luego sigue y pasa por el denominado Campo1 das Bestas, siguiendo a Cambados ya por los términos del lugar de Devesa parroquia de Alba. 1 É un lapso do autor da carta. Onde escribe Campo debería poñer Porto. Menciona tamén diversas declaracións que fixeron ante notario veciños de Campañó, Alba e Cerponzóns o tres de abril de 1704 e que veñen ao caso dos lindes […] “y lo mismo oyó decir a dicho su Padre y a P.M. Viexos, que la división de las dos feligresías de Alba y Campañó: Venía desde la Puente de las Cabras por el Rio arriba, y volvía a la Puente Sindin y de allí al Pontillón y del Pontillon por el Rio arriba, asta el Molino de Preceda y Parada y de allí por el camino arriba azia el Bispo y al Puerto de las Béstias; y que hay algunos años que dichos caminos, se han mudado contrta Campañó, por reedificar algunas tomadas, y averse fabricado algunas casas” Outro veciño […] “y el rio de la Gandara por el rio arriba al monte de Prezeda adonde plantaron un marco, y de allí a la aldea de Bispo y al Porto de las Béstias”  a xurisdición de Pontevedra e O Morrazo, ás que sempre pertenceron as terras da marxe dereita do río de Alba que desemboca no Lérez no Burgo, punto no que se divide a fegresía de Campañó coa de Santa María de Pontevedra; logo río arriba coa de Lérez, Alba e Cerponzóns. (Fonte: Chamamonos así; web do Concello de Pontevedra) RELACIÓN DOS LUGARES CON POBOACION A PARTIRES DO ANO 1700. Hai que sinalar que era pouco usual nomear lugares antes do 1700. Balea............................ 1719                   Bouza........................... 1714 Bravo............................ 1715 Cahadavella................... 1841 Cachadiña.......................1723 Campo..........................  1797 Chandomonte..................1774 Casanova de Liborey.......1820 Casas de Meán Castelo de Cerponzóns.....1728 Castrado............................1738;anotación: Hai unha aldea en Cerponzóns(Pontevedra ) que se chamaCastrado e Queimado, pero ou nome ainda que ou pareza non vendunha tortura terrible a un santo varón, senón dun terreo que se roza, castra ou desbrava e despois queimase para cultivar. Fonte: Silvia R.Pontevedra 17-10-2008 - Estudos emtomológicos. Cimbelo.............................1742 Cernadelo........................ ..1749 Conchido..........................  1717 Costa.................................  1732 Cruciña de Puente Beán.. ... 1720 Fontairiña de Pidre........... .  1722 Fonte............................... Hermida...............................1670 Iglesia...................................1711 Liborey.................................1682 Meán.................................. ..1783 Mendo...................................1744 Mogos...................................1716 Mouchos de Mean................ 1720 Pidre.....................................  1713 porrelo....................................1744 Pozo de Meán.........................1666 Puente de Beán.......................1714 )En escritos que aparecen datados no ano 1710, fala dun terreo situado en Tilve, dise que "está xunto ao río que vai á Ponte Beán, se este dato é exacto, só pasa por Tilve o río Rons e só habia unha ponte sobre o Rons, o chamado hoxe de S. Cayetano. Neste caso Puente Beán é o antíguo nome da ponte actual de S. Cayetano. (en 1848, dise San Cayetano ou Ponte Beán. Xa se produciu a substitución do topónimo Puente de Pumar, Tilve..........1769 Río de la Barca.......................1862 ( non e seguro que sexa un lugar habitado) Rons.......................................1719 San Cayetano..........................1764 Soutelo de el Bravo................ 1726 Soutelo de Meán..................... 1726 (parecen distinguirse os dous lugares inda  que as veces dícese "Soutelo", sin diferencialos. Taral........................................  1715 Tilve........................................  1657   Vigario....................................  1713 Lugar de Bascuas; ..................  1485 (Mencionado nun testamento dese ano como propiedade de dona María López de Montenegro que o sitúa perto de Cedofeita), hoxe en día ninguén sabe de este lugar.